Năm tai họa cho nền dân chủ Việt Nam

Ảo tưởng về sự giúp đỡ từ Trump

Tác giả: David Brown

Bản dịch của Lê Minh, Việt Nam Thời báo, ngày 24/01/2021

Xét trên mọi phương diện, năm 2020 là một năm đầy tai họa đối với phong trào dân chủ của Việt Nam. Đã bị thiệt hại từ sự đàn áp ngày càng hiệu quả của chế độ Hà Nội, giờ đây nền dân chủ Việt Nam đã bị đảo lộn bởi cuộc chiến nhiệm kỳ thứ hai của Donald Trump. Người ta nói ông Trump sẽ giúp Việt Nam chống Trung Quốc. Nghe kỳ lạ nhưng có thể hiểu được, phần lớn những người nghi ngờ chế độ độc tài độc đảng lại xem tổng thống Mỹ là niềm hy vọng của họ cho một tương lai tươi sáng hơn.

Vỡ mộng với chế độ hiện tại của Việt Nam, thậm chí là tuyệt vọng, là điều dễ hiểu. Sự kiểm soát đối với những gì có thể nói là không phù hợp với một quốc gia đang mở cửa với nền kinh tế toàn cầu và gửi những người sáng giá nhất ra nước ngoài học tập trong suốt một phần tư thế kỷ. Phong trào dân chủ của Việt Nam, hay ít nhất là như vậy, là một mạng lưới công dân được tổ chức lỏng lẻo, đã không ngần ngại chỉ trích chế độ. Phong trào này được mạng internet tiếp sức, trong gần một thập kỷ qua đã cho phép người dân Việt Nam lắng nghe những tiếng nói bất đồng chính kiến bất chấp sự kiểm duyệt của nhà nước đối với các phương tiện truyền thông trong nước.

Họ là một tập thể hỗn hợp, những người này có đủ đam mê để lên tiếng và thậm chí thể hiện sự thất vọng của họ với chế độ đảng-nhà nước. Đối với một số người, đó là sự thất vọng với những gì họ cho là tư thế khập khiễng của Hà Nội trước Trung Quốc, đối với người khác, đó là sự phẫn nộ về việc đàn áp thờ phượng tôn giáo không chính thống hoặc chống lại việc chiếm đất của các nhóm lợi ích liên kết với các quan chức địa phương. Đối với một số người, đó là sự thất vọng với ý tưởng về một chế độ độc tài độc đảng duy nhất đầy toàn năng và có mặt khắp nơi.

Cách đây không lâu, chính phủ của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã cho phép một chút phản biện và thỉnh thoảng biểu tình, nhưng vào năm 2016, ông Dũng đã bị lật đổ vì điều này và những điều cấm khác. Với việc ông Dũng đứng ngoài cuộc và các đồng minh chạy tìm chỗ núp, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã nắm thế thượng phong. Ông Trọng đã triển khai một chương trình nghị sự đầy tham vọng. Một yếu tố là đàn áp hoạt động chính trị bên ngoài các tổ chức Đảng.

Từ năm 2017, chế độ Hà Nội đã thẳng tay đàn áp những người phản biện công khai. Từng người một, những nhà bất đồng chính kiến nổi bật bị bắt, bị xét xử, bị bỏ tù và đôi khi được phép di cư. Các đơn vị Công an tỉnh đã được khuyến khích bắt giữ những người kiên trì đăng tải và chia sẻ thái độ chống chế độ trên mạng xã hội. Các nhóm bán công khai như Hội nhà báo độc lập và Hội Anh em dân chủ đã bị triệt phá và các thành viên của hội bị tống giam. Khi năm 2020 kết thúc, Dự án 88 đã thống kê được 256 tù nhân chính trị trong các nhà tù Việt Nam – nhiều gấp ba lần so với năm 2016.

Không gian mạng không còn tự do

Song song đó, nhà nước của ông Trọng học cách làm giám sát không gian mạng Việt Nam. Bộ Công an đã phát động một đội quân troll để tấn công mạng xã hội. Họ không mất nhiều thời gian để họ làm hỏng và vũ khí hóa các Tiêu chuẩn cộng đồng của Facebook. Nhưng đó chỉ là những thứ nhỏ nhặt, chẳng là gì so với việc chứng minh rằng họ có thể chặn quảng cáo trừ khi các trang web chấp nhận yêu cầu của nhà nước xóa các bài đăng bị gắn cờ và cấm các áp phích đáng ghét Thị trường quảng cáo trực tuyến của Việt Nam hiện nay trị giá một tỷ đô la Mỹ hàng năm, có lẽ còn hơn thế nữa.

Lúc đầu, Facebook và YouTube đã chống lại áp lực của Hà Nội. Vào năm 2018, họ đã cố gắng thỏa hiệp, có thể lý luận rằng nhà nước có thể từ từ bớt gây rối với hai phương tiện truyền thông xã hội rất phổ biến. Chẳng cần phải cạnh tranh; đến giữa năm 2020, các nền tảng trò chuyện yêu thích của công chúng Việt Nam đã bị đầu cơ hoàn toàn.

Chưa bao giờ những người sử dụng internet ở Việt Nam được dễ dàng tiếp cận các phương tiện truyền thông hải ngoại mà nhà nước coi là các diễn đàn độc hại, không được kiểm soát như các dịch vụ Việt ngữ của BBC, RFI, VOA và Đài Á Châu Tự Do, hoặc các trang web bất đồng chính kiến như Dân Làm Báo, Dân Luận hoặc Tiếng Dân. Để liên kết đến các trang web này, các cư dân mạng có kinh nghiệm đã dựa vào các máy chủ ở nước ngoài. Bộ công an không thể bắt chước Trung Quốc – Việt Nam không có thế mạnh kỹ thuật để điều hành tường lửa – nhưng Việt Nam đã khiến công dân của mình gặp khó khăn nhiều hơn để nghe và lan truyền tin tức thực tế.

Một trường hợp điển hình: Năm 2020 bắt đầu với việc đàn áp nông dân biểu tình ở một ngôi làng gần Hà Nội. Một cuộc đụng độ khiến thủ lĩnh của những nông dân khốn khổ và ba sĩ quan công an thiệt mạng theo sau đó 9 tháng là một phiên tòa trá hình. Mặc dù trách nhiệm của nhà nước về vụ việc này là rõ ràng, nhưng sự phản đối của công chúng lại rất khiêm tốn. Việc lên tiếng chống lại đảng-nhà nước đã trở nên quá nguy hiểm.

Muốn diệt ai thì làm cho họ mất lý trí

Thay vào đó, trong năm 2020, tàn dư của phong trào dân chủ đã bị phá vỡ vì cuộc chiến nhiệm kỳ Tổng thống Hoa Kỳ thứ hai của Donald Trump. Người ta nói Trump sẽ làm thất bại các kế hoạch của Bắc Kinh. Ông Trump sẽ giúp Việt Nam chống Trung Quốc.

Những người bất đồng chính kiến đã rời bỏ các trang tin tức trực tuyến mà họ dựa vào, gán cho những trang này là “phương tiện truyền thông cánh tả” và là nguồn cung cấp tin tức giả. Đến giữa năm, các bản dịch các bài báo từ Breitbart, Newsmax và các phương tiện truyền thông thuộc phe cánh hữu khác của Hoa Kỳ bắt đầu được lưu hành rộng rãi trên Facebook cùng với bản tiếng Việt của Pháp Luân Công.

Ý tưởng chủ nghĩa Trump đã tự tuyên truyền với sức mạnh đáng kinh ngạc trong tầng lớp trí thức ở Việt Nam. Gần như chỉ sau một đêm, phần lớn những người trước đây được xác định là tín đồ của phong trào dân chủ dường như đã trở thành con mồi cho tư duy ma thuật. Nguyễn Hữu Vinh (hay còn gọi là Anh Ba Sàm), người từng ngồi tù 5 năm vì những bài viết bị cho là thù địch với Nhà nước, chỉ là một trong số nhiều blogger nổi tiếng đã đi về hướng đó.

Cuộc đảo chính tuyệt đẹp này đã được kích hoạt một phần nhờ Facebook và YouTube. Trong hai năm kể từ khi luật An ninh mạng của Việt Nam có hiệu lực, những gã khổng lồ trên mạng xã hội đã trở thành người hầu trung thành  của nhà nước. Hiện họ đang nhanh chóng gỡ các bài đăng bị cơ quan kiểm duyệt internet của Việt Nam xác định là ‘độc hại’. Trong khi đó, dư luận viên của công an lại có thể thoải mái quảng bá các bài viết ủng hộ Trump.

Cũng như ở Hoa Kỳ, thất bại của Trump không làm các đảng phái của ông ở Việt Nam lo lắng. Các bài đăng của họ tiếp tục thể hiện ông là một nhà lãnh đạo thẳng thắn không sợ Trung Quốc, tạm thời là nạn nhân bi thảm của ‘gian lận cử tri’. Joe Biden luôn được gọi là Bai đần – trong tiếng Việt là ‘Joe ngu ngốc’.

Người ta thường giải thích rằng Việt Nam đã kiểm soát các phương tiện truyền thông độc lập để chờ đợi Đại hội Đảng Cộng sản vào cuối tháng này, ngụ ý rằng sau khi ban lãnh đạo mới được bầu ra, các biện pháp kiểm soát sẽ được nới lỏng. Đừng tin vào điều đó. Miễn là công an và hệ thống kiểm duyệt của nhà nước có thể thao túng mạng xã hội theo ý muốn, thì sẽ chẳng có lý do để ngừng lại, và trong những trường hợp như vậy, lại càng chẳng có lý do để mong đợi một phong trào dân chủ hồi sinh được phát sinh từ đống đổ nát hiện tại.

*David Brown là cựu quan chức ngoại giao Hoa Kỳ có nhiều kinh nghiệm tại Việt Nam và là người cộng tác lâu năm cho Asia Sentinel

Nguồn: Asia Sentinel