Apple bị thúc ép phải phản đối Việt Nam bắt giữ các nhà hoạt động môi trường

Hơn 60 tổ chức nhân quyền quốc tế thúc giục công ty Apple phải có hành động đối với việc Chính phủ Việt Nam đàn áp một cách có hệ thống đối với giới hoạt động chống biến đổi khí hậu và bảo vệ môi trường, cho rằng họ nên cân nhắc vì Việt Nam đã trở thành trung tâm sản xuất quan trọng của nhà sản xuất iPhone.

Trong thư ngỏ chung gửi cho công ty công nghệ khổng lồ của Mỹ vào ngày 11/4, các tổ chức nhắc lại việc nhà nước độc đảng ở Hà Nội bắt giữ hoặc kết án tù sáu nhà hoạt động môi trường trong thời gian gần đây trong đó có luật gia Đặng Đình Bách, chuyên gia về năng lượng sạch Ngô Thị Tố Nhiên, khôi nguyên của giải thưởng danh giá về môi trường Goldman Nguỵ Thị Khanh, và học giả Quỹ Obama Hoàng Thị Minh Hồng.

Bức thư nhấn mạnh xu hướng đáng lo ngại của việc chính phủ sử dụng các điều luật mơ hồ để giam giữ những người ủng hộ môi trường với những cáo buộc vô căn cứ, cản trở tiến trình hướng tới các giải pháp năng lượng sạch mà Việt Nam đã cam kết vào tháng 12 năm 2022.

Chính phủ đã thông qua Tuyên bố Quan hệ Đối tác Chuyển đổi Năng lượng Công bằng (JETP) hồi năm 2022 và các đối tác quốc tế cam kết huy động số tiền ban đầu 15,5 tỷ USD giúp Hà Nội thực hiện chương trình này.

Trong khi đó, Việt Nam cũng cam kết đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 tại hội nghị COP 26 nhưng lại bắt giữ bà Ngô Thị Tố Nhiên – giám đốc điều hành của Sáng kiến Chuyển đổi Năng lượng Việt Nam một tổ chức tư vấn độc lập tập trung vào chính sách năng lượng xanh, vào ngày 15/9 năm ngoái với cáo buộc “chiếm đoạt tài liệu.”

Các tổ chức nhân quyền và môi trường chỉ ra nỗ lực hình sự hóa của Chính phủ Việt Nam liên quan đến việc tiếp cận thông tin về JETP, đi ngược lại các tiêu chuẩn bảo vệ môi trường và xã hội của dự án.

“Vì Việt Nam hiện là trung tâm sản xuất quan trọng nhất của Apple bên ngoài Trung Quốc và đã cam kết đảm bảo nhân quyền cũng như ‘công bằng và công lý trong các giải pháp khí hậu,’ chúng tôi tin rằng quý vị có trách nhiệm phải cân nhắc,” thư ngỏ viết tới ban giám đốc của Apple, một hãng công nghệ đang có các sản phẩm như iPad, AirPods và Apple Watch sản xuất tại Việt Nam.

Họ kêu gọi Apple tận dụng ảnh hưởng của mình thay vì trở thành người ngoài cuộc đồng lõa, vận động cho việc trả tự do cho các nhà lãnh đạo khí hậu bị bỏ tù oan, và đảm bảo môi trường thuận lợi cho sự tham gia của xã hội dân sự vào lời hứa của Việt Nam về quá trình chuyển đổi năng lượng sạch và công bằng.

Ông Phil Robertson, Phó Giám đốc Phân ban Châu Á của Theo dõi Nhân quyền (HRW)- tổ chức có tham gia ký tên, phát biểu với Đài Á Châu Tự Do (RFA) trong tin nhắn ngày 11/4:

“Apple và các nhà sản xuất lớn khác của phương Tây đang giảm rủi ro cho chuỗi cung ứng của họ bằng cách chuyển từ Trung Quốc sang Việt Nam cần nhận ra tình hình nhân quyền ở Việt Nam tồi tệ đến mức nào.

Nhiều người hoạt động về biến đổi khí hậu và lãnh đạo tổ chức phi chính phủ đang ở tù, công nhân bị cấm thành lập công đoàn độc lập, và phong trào nhân quyền và dân chủ trên thực tế đã bị xóa sổ.”

Đại diện của tổ chức phi chính phủ chuyên giám sát tình hình nhân quyền của các nước trên thế giới cho rằng, “Nếu Apple không lên tiếng phản đối điều này thì họ đồng lõa và cần phải đối mặt với hậu quả từ người tiêu dùng ở Mỹ và châu Âu.”

Trong khi đó, ông Michael Caster, Giám đốc Chương trình kỹ thuật số Châu Á của tổ chức Hiến chương 19 (Article 19) kêu gọi công ty của Hoa Kỳ không phạm phải sai lầm ở Việt Nam, như đã đồng lõa với chính quyền cộng sản Trung Quốc trong việc kiểm duyệt và giám sát.

Ông nói trong tin nhắn gửi RFA:

“Apple nên nghiêm túc xem xét việc Việt Nam đàn áp các nhà hoạt động vì khí hậu, các nhà báo độc lập và những người hoạt động khác, đồng thời xem xét sử dụng đòn bẩy kinh tế tiềm năng của mình để công khai lên án những hành động đó.”

Theo danh sách nhà cung ứng toàn cầu năm 2022 của Apple, tập đoàn này hiện có 25 nhà cung ứng đang đặt nhà máy tại nhiều tỉnh thành của Việt Nam để lắp ráp iPhone, iPad, đồng hồ, tai nghe, linh kiện khác…

Trong khi đó, Foxconn, công ty của Đài Loan là nhà thầu lớn nhất của Apple, từng bước thực hiện kế hoạch phân bổ sản xuất iPad và MacBook sang Việt Nam.

Trong cuộc gặp Giám đốc điều hành Tim Cook vào tháng 11/2023, Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng kêu gọi Apple tăng cường đầu tư vào các tỉnh thành và cũng có thể tham gia vào phát triển và ứng dụng công nghệ 5G tại Việt Nam. 

Thư ngỏ của các tổ chức viết “Apple, một công ty có tầm quan trọng ngày càng tăng đối với nền kinh tế Việt Nam, đang ở một vị trí đặc biệt để đưa vấn đề này lên hàng đầu” và “Chỉ nói rằng quý vị ủng hộ các giải pháp khí hậu và nhân quyền công bằng và chính đáng là chưa đủ. Những cam kết của quý vị đòi hỏi phải hành động và bây giờ là lúc để thực hiện nó.”

“Thật vậy, nếu không đưa ra tuyên bố công khai về vấn đề này, quý vị có nguy cơ vi phạm các chính sách về môi trường và nhân quyền của chính mình, đồng thời làm mất tính hợp pháp của hoạt động tích cực của Apple trong lĩnh vực này,” các tổ chức nói.

Ông Ben Swanton, đồng giám đốc của Dự án 88 (Project 88) thì thúc giục:

“Apple, công ty tuyên bố quan tâm đến biến đổi khí hậu và nhân quyền, không nên đầu tư thêm vào sản xuất chuyên sâu ở Việt Nam trong khi quốc gia thiếu nguồn năng lượng sạch và Chính phủ tiếp tục bỏ tù các nhà hoạt động khí hậu với cáo buộc hình sự sai trái.”

Từ Đức, nhà văn Võ Thị Hảo, người thường xuyên lên tiếng phản đối Việt Nam đàn áp giới hoạt động, nói với RFA qua điện thoại:

“Chính quyền Việt Nam đã bắt giữ các nhà hoạt động môi trường, và đó là hoàn toàn là phi lý. Các nhà hoạt động môi trường đã bảo vệ môi trường sống chung cho toàn đất nước và cho cả những người đã bắt họ vào tù phải chịu những bản án hết sức oan ức.”

Bà kêu gọi Hà Nội trả tự do ngay lập tức và vô điều kiện đồng thời bồi thường danh dự và tổn hại kinh tế cho những người bị tù oan, bị kết tội oan, trong đó có các nhà hoạt động môi trường.

Tuy nhiên, bà cho rằng đây là một thách thức đặt ra đối với Apple, công ty này sẽ phải lựa chọn một bên là dân chủ, nhân quyền còn bên kia là lợi ích kinh tế từ thị trường Việt Nam mang lại.

“Mỹ là một trong những nước mà đã tự đặt cho mình nhiệm vụ bảo vệ tự do dân chủ không chỉ ở nước Mỹ mà là trên toàn cầu thì Apple cũng có những nhiệm vụ như vậy.

Một hãng lớn, một đế chế kinh doanh thực sự có uy tín thì họ phải có những hành động để bảo vệ môi trường và nhân quyền tại bất cứ đâu mà hãng của họ đã đặt tại đó,” bà nói.

Phóng viên gửi email cho Bộ Ngoại giao Việt Nam và Công ty Apple với đề nghị bình luận về thư ngỏ của 61 tổ chức nhân quyền quốc tế nhưng chưa nhận được ngay phản hồi. (RFA)